پیشگفتار کتاب یادگار زریران
پیشگفتار
یادگار زریران از آثار حماسی ایرانی است که در اوستا (آبانیشت، بند109؛ گوشیشت، بندهای 29-31 ) اشاره هایی گذرا به آن شده است. این متن یکی از کهن ترین متن های حماسی و تعزیه به شمار می رود که به دوران اشکانی باز میگردد، ولی گویا نوشتاری که امروز به دست ما رسیده است در روزگار ساسانی به زبان پهلوی (فارسی میانه) شکل گرفته است. تاریخ دقیقی برای نوشتن آن نمی توان مشخص کرد اما برخی پژوهشگران نگارش آن را به حدود ۵۰۰ میلادی یا کمی دیرتر گمانه می زنند. اما بر اساس اشاره ای که اوستا به این داستان دارد، بی گمان زمان نگارش آن باید بسیار دورتر از این باشد. این قدیمیترین داستان پهلوانیست که به زبانهای ایرانی برای ما باقیماندهاست. این متن در متون پهلوی مانند نمایشنامه و با نثری آمیخته به شعر بوده و بارها به زبانهای اروپایی و فارسی ترجمه شده است.
چنان که از متن استنباط میشود نویسنده اصلی متن باید رستم مهربان باشد که مهرآبان(مهربان) کیخسرو در دوره ساسانی چنان که خود در پایان نوشتار متذکر شده از روی متن اصلی رو نوشتی تهیه کرده است. زیبایی و گیرایی این نوشتار مرا بر آن داشت تا علارغم ترجمهها و نوشتههای دیگری از این متن، آن را دوباره مورد بازبینی قرار داده و برای خواننده امروز لطیفتر و در عین حال سادهتر بیان کنم تا خواننده با آنچه که نویسنده در حدود دو هزار سال پیشه به رشته تحریر در آورده است، ارتباطی تنگاتنگ بر قرار کند. زیبای و احساسهای بیان شده در متن از عمق فوق العادهای بر خوردار است. نویسنده در به تصویر کشیدن صحنههای گوناگون مهارت خیره کنندهای داشته و حتما از احساسات عمیقی بر خوردار بوده است. همین موجهای رنگین احساسی که در متن به چشم میآید و احساس میشود، مرا بر آن میدارد تا بر منظوم بودن آن تاکید بیشتری کنم. صحنه آمدن بستور بر سر پیکر پدر در میدان رزم یکی از بی نظیرترین توصیفهای نوشتاری به شمار میآید که خوانند را با خود به زین اسپ میکشاند تا با بستور همزاد پنداری کند.
نوشتار در عین سادگی از ساختار قدرتمندی بر خوردار است. نویسنده در هنگام روایت داستان، مفاهیم خاصی را در ذهن خواننده تکرار میکند تا او را با خود به دنیای خود ببرد.
این متن یکی از کهنترین نوشتارهاییست که از رستم دستان، کهن اسطورهی ایرانی نام میبرد. به خوبی میتوان دریافت که اسطورهی رستم دستکم برای اشکانیان شناخته شده بوده است. از آنجا که داستانهای رستم در شاهانامه به روزگار کیانیان انتقال یافته چه بسا که این اساطیر در روزگار هخامنشی هم شناخته شده بوده و رواج داشته است.
متن این اثر بی نظیر، آهنگین بوده است و حتما در قالب شعر نوشته شده است اما برخی محققان مانند نولدکه آن را منثور میداند. یادگار زریران در دوره ساسانی باز نویسی شده و متنی که اکنون در اختیار ماست متنیست که مهربان کی خسرو چنانکه در پایان متن آمده است، در روزگار ساسانی از آن رو نوشت کرده است.
کوروش صالحی
